PRZYKŁAD MORALITATU I MISTERIUM.

1. PRZYKŁADEM POLSKIEGO MISTERIUM JEST: HISTORYJA O CHWALEBNYM ZMARTWYCHWSTANIU PAŃSKIM MIKOŁAJA Z WILKOWICKA

Jedyne zachowane misterium, a przynajmniej jeden kompletny człon, „Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim”, jest mimo wszystkich swoich naiwności i faktycznych „ludowości” prawdziwym dziełem sztuki. Dramat ten zawdzięcza to wyjątkowo szczęśliwemu odnowieniu starego misterium według nowszych zwyczajów literackich, artystycznych, według nowych konwencji. Kontaminacja starych elementów z nowym porządkiem kompozycyjnym dała wynik szczęśliwy. Ilość zmian sytuacyjnych, ilość różnych narzędzi ekspresji, coraz to nowych i trafnie stosowanych, jest w tym skromnym przecież dziele przeznaczonym dla amatorów, zastanawiająco bogata. Zapewniła mu sławę i długowieczność. (Lewański, s.182)

Misterium przeznaczone do wystawiana na scenie w czasie wielkanocnym. Utwór ten na podstawie Ewangelii odtwarza dzieje Zmartwychwstania, by w ten sposób utrwalić w świadomości wiernych prawdy wiary związane z boskością natury Chrystusa. Dzieło zostało opublikowane w okolicach lat 1580-1582 w Krakowie (do dziś zachowane tylko w jednym egzemplarzu pierwodrukowym).



2. PRZYKŁADEM POLSKIEGO MORALITETU JEST: SKARGA UMIERAJĄCEGO

Ma charakter dialogowy. Jest to opowieść przedstawiająca śmierć człowieka i los jego duszy po śmierci, podstawowy tekst Skargi został tu uzupełniony o pieśń o incipicie Dusza z ciała wyleciała. Utwór składa się z 76 wierszy, tekst został podzielony na kwestię, wypowiadane przez różne postaci: Infirmusa (Chorego), Homines (Ludzie Słuchający), Angelus (Anioł), św. Piotr oraz Dusza. Kilka wierszy nie zostało przyporządkowanych do żadnej z osób, przyjmuje się, że jest wypowiedź narratora lub Chóru. Utwór ma budowę dwudzielną: pierwsza część to parafraza pieśni o incipicie Ach mój smętku, ma żałości!, druga to wzbogacona o didaskalia pieśń Dusza z ciała wyleciała. Na końcu pojawia się jeszcze dwuwersowa modlitwa zamykająca opowieść o losach duszy w zaświatach. Początkowa część to dialog Chorego ze Słuchającymi (tylko raz do głosu dochodzi Anioł), w tej wersji nie została zachowana forma abecedariusza, strofy uporządkowano mając na względzie przede wszystkim ich treść. Druga część to dialog św. Piotra z Duszą oraz poprzedzająca go krótka wypowiedź narratora. Wszystko wskazuje na to, że dialogowa wersja utworu służyła jako podstawa parateatralnych przedstawień, wystawianych przed kościołem bądź na cmentarzu, towarzysząc obrządkom pogrzebowym.